Četvorodnevni izbori za Evropski parlament (EP) potresli su osnove Evropske unije, nakon što je krajnja desnica porazila vladajuće stranke u Francuskoj i Njemačkoj, dvjema vodećim članicama EU. Narednih pet godina, biće otežano donošenje odluka u Evropskom parlamentu, ocjenjuje agencija Asošijeted pres.
Francuski predsjednik Emanuel Makron sazvao je vanredne izbore nakon što je Nacionalno okupljanje, stranka Marin Le Pen, ubjedljivo porazila njegove proevropske centriste na izborima. Socijaldemokrate njemačkog kancelara Olafa Šolca takođe su pretrpjele gubitke, dok je ekstremno-desničarska stranka Alternativa za Njemačku postigla ogroman uspjeh uprkos skandalima.
U Italiji, stranka premijerke Đorđe Meloni, koja ima neo-fačističke korijene, osvojila je više od 28 odsto glasova za EP, zbog čega će biti jedan od ključnih igrača u formiranju budućih saveza.
Zelene i liberalne grupe širom Evrope su pretrpjele teške gubitke, ali su vodeće partije zadržale svoju poziciju, a najveći blok u parlamentu EU i dalje će biti Evropska narodna partija desnog centra.
Politički zemljotres u Francuskoj
Glasači u Francuskoj vratiće se na birališta za samo tri nedelje nakon što je Makron raspustio parlament i sazvao vanredne izbore. Anti-imigraciona, nacionalistička stranka Le Pen bi, prema procjenama, trebalo da osvoji 31 do 32 odsto glasova.
Pobjeda njene stranke je bila očekivana, ali je iznenađenje koliko je na kraju osvojila glasova - dvostruko više od Makronove Renesansne stranke koja će na kraju osvojiti oko 15 odsto. Do sredine jula će biti poznato da li će oslabljeni Makron biti primoran da sarađuje sa vladom krajnje desnice, u neugodnoj "kohabitaciji".
Skandali nisu nanijeli veliku štetu ekstremnoj desnici u Njemačkoj
Vladajuće Socijaldemokrate kancelara Šolca postigle su najgori rezultat na nacionalnim izborima u poslijeratnom periodu, osvojivši 13,9 glasova. Alternativa za Njemačku (AfD) je završila druga sa oko 15,9 odsto glasova.
Ekstremna desnica je nedavno bila potresena nizom problema, uključujući i skandale vezane za njena dva vodeća kandidata na izborima za EP. Međutim, čini se da to nije uticalo na birače. AfD je ostvarila bolji rezultat nego 2019. godine, kada je imala 11 procenata, ali i dalje slabiji od podrške u anketama ranije ove godine.
Njemački opozicioni blok desnog centra CDU/CSU osvojio je 30 odsto glasova.
Proevropski centar zadržao poziciju
Evropska narodna partija (EPP) desnog centra bi, prema projekcijama, osvojila 191 mjesto u Evropskom parlamentu i dalje je najveća grupa. EPP je dobila malo više poslaničkih mjesta, ali se i parlament proširio sa 705 poslanika 2019. godine na 720 ove, tako da je to povećanje marginalno.
Drugi po veličini blok, socijalisti i demokrate lijevog centra, izgubili su na podršci, ali su zadržali poziciju sa 135 mjesta. Vodeća kandidatkinja EPP Ursula fon der Lajen se tokom kampanje približila strankama desnice, ali je posle objavljivanja privremenih rezultata pozvala socijaliste i liberale na saradnju u proevropskom savezu.
Poraz zelenih i liberala
Zeleni su, ukupno, možda najveći gubitnici izbora. Vjerovatno će izgubiti oko 20 mjesta u EP, skoro trećinu u odnosu na 2019. Lošem rezultatu doprinio je niz protesta poljoprivrednika koji su bili nezadovoljni zbog mjera nametnutih novima zakonima o klimi.
EU se smatra jednim od svjetskih lidera u borbi protiv globalnog zagrijavanja. Zvaničnici su se nadali da će stranke Zelenih koje su već u vladama u zemljama kao što je Njemačka zadržati podršku.
Međutim, prema projekacijama, podrška Zelenima u Njemačkoj - drugoj najvećoj stranci u Šolcovoj koaliciji - pala je sa vrhunca od 20,5 odsto prije pet godina na 12 procenata. Očekuje se da će liberalne partije širom Evrope, uključujući i Makronovu, takođe zajedno izgubiti 20 mjesta u EP, što ih čini drugim najvećim gubitnicima ovih izbora.
Šta se dalje očekuje?
Stranački zvaničnici sastaju se u ponedeljak da bi utvrdili koje bi grupe i savezi mogli biti formirani u parlamentu za narednih pet godina. Predsjednici stranaka će prve formalne razgovore održati u utorak.
Jedna stvar je jasna: Rezultati će usporiti donošenje odluka i usvajanje zakona o nizu pitanja, od klimatskih promjena do subvencija poljoprivrednicima. Predsjednici i premijeri zemalja članica EU razmotriće rezultate izbora na samitu 17. juna. Razgovaraće i o tome da li će Ursula fon der Lajen biti ponovo na čelu Evropske komisije.
