Crnogorski “kineski” autoput, čija će dionica dužine maratona koštati nestvarnih milijardu eura - što je primoralo aktuelne vlasti da ugovore hedžing aranžman kako bi zaštitile javni dug od valutnog rizika, ovih dana donosi novu ozbiljnu, ekološku brigu.
Dok vlasti očekuju završetak dionice od 42 kilometra ove jeseni, mnogi strahuju da će zemlju-aspiranta za EU ovaj skupi projekat koštati jednog od njenih najvećih prirodnih dragulja - rijeke Tare, čiji djelovi kanjona su pod zaštitom Uneska.
U sjenci finansijskih i političkih priča povezanih s kontroverznim poslom na crnogorskom autoputu, istaknuta lokalna nevladina organizacija Mreža za afirmaciju nevladinog sektora (MANS) upozorila je da i prethodne i sadašnje vlasti žmure zbog navodnog razaranja najvećeg i najdubljeg kanjona u Evropi od strane kineskih graditelja.
MANS i još sedam nevladinih organizacija uputili su zbog toga pismo Generalnom direktoratu za životnu sredinu Evropske komisije, kako bi upozorili da se korito Tare promijenilo u razornom obliku navodnim nepažljivim odlaganjem šljunka i drugim zahvatima u njenom kanjonu.
NVO podsjećaju da je izgradnja autoputa Bar - Boljare dovela do značajne devastacije sliva rijeke Tare koji se nalazi na Uneskovoj listi svjetskih rezervata biosfere i da to dokazuju snimci dijela između Mateševa i Jabuke, napravljeni dronom 23. oktobra 2018. godine.
“Snimci sa terena pokazuju da Vlada Crne Gore kontinuirano toleriše očiglednu devastaciju korita rijeke Tare i ignoriše konkretne preporuke evropskih institucija kada je riječ o zaštiti ove rijeke”, navodi se u dokumentu.
Nevladine organizacije od Evropska komisije traže “uspostavu kratkoročnih mjera za sanaciju i revitalizaciju riječne hidromorfologije i biološke raznolikosti riječne i obalne vegetacije na temelju dodatnih naučnih istraživanja i nalaza".
Takođe, NVO traže “informisanje javnosti o svim daljim pritiscima na sliv rijeke Tare koji proizilaze iz radova na izgradnji autoputa i zaustavljanja aktivnosti odlaganja i regulacije otpada, kao i daljih promjena korita - kanalizovanja i promjene strukture korita”.
Podsjećaju da je u Strateškoj studiji uticaja na životnu sredinu navedeno da se Prostornim planom za autoput Bar - Boljare krši član 6. Uneskove konvencije o zaštiti svjetske kulturne i prirodne baštine, jer se gradnja brze ceste planira kroz zaštićeno područje.
„Ovaj član obavezuje Crnu Goru da ne preduzme nikakve mjere koje bi mogle direktno ili indirektno oštetiti prirodno nasljeđe“, podsjeća se u pismu i dodaje da javnosti još uvijek nije poznata precizna trasa autoputa i njegov potencijalni uticaj na zaštićena područja.
Zaštitnici životne sredine takođe navode te da su “državna tajna svi monitoring izvještaji raznih institucija, sva projektna dokumentacija koja pokazuje više detalja o tačnoj trasi autoputa kroz zaštićenu zonu, osnovni podaci o finansijskim aranžmanima i plaćanjima, kao i mnogi drugi dokumenti”.
Osim toga, stručnjaci koje je Vlada angažovala za nadzor nad ovim projektom, dužni su da čuvaju sve dobijene podatke kao poslovnu tajnu, stoji u dopisu.
Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma saopštilo je da je u proteklih nekoliko mjeseci sprovelo, u saradnji s Agencijom za zaštitu okoliša i Ekološkom inspekcijom, više kontrola kritičnih tačaka kako bi se utvrdilo činjenično stanje.
“U posljednjih godinu dana nije bilo novih radova niti u koritu rijeke Tare, niti na njenim obalama, već se radi o zatečenom stanju iz prethodnog perioda. Cilj resornog Ministarstva jeste da što je više moguće popravi zatečeno stanje i postupcima remedijacije (kojima je predviđeno da se korito Tare vrati u prvobitno stanje) vrati u prvobitno stanje. Planiramo da kontaktiramo Kancelariju UNESCO u Crnoj Gori sa ciljem njihovog angažovanja u multidisciplinarnom timu na ekspertskom nivou”, saopštili su Glasu Amerike iz Ministarstva ekologije, prostornog planiranja i urbanizma.
Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma navodi da je, u saradnji sa Agencijom za zaštitu životne sredine i Ekološkom inspekcijom posljednjih mjeseci, izvršilo više kontrola kritičnih tačaka na Tari u cilju utvrđivanja činjeničnog stanja.
“Konstatovane su određene nepravilnosti, i u cilju saniranja istih, formiran je multidisciplinarni tim koji čine predstavnici CRBC, Agencije, Ministarstva, Ekološke inspekcije i Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, kao i nezavisni eksperti iz oblasti ekologije i zaštite životne sredine i hidrogeologije”, piše u odgovorima Ministarstva na pitanja Glasa Amerike, i dodaje da multidisciplinarni tim ima zadatak praćenja postupka remedijacije za koje je Agencija za zaštitu životne sredine dala saglasnost na Plan remedijacije, kao i praćenje tempa sprovođenja planiranih mjera.
Prema navodima Ministarstva, plan remedijacije se realizuje određenom dinamikom, tamo gdje je su konstantne nepravilnosti, naloženo je izvođaču radova da iste u što kraćem roku otkloni.
Oni su pojasnili da je kompanija CRBC (China Bridge and Road Corporation) na obalama rijeke Tare vršio aktivnosti na odlaganju isključivo viška prirodnog materijala od iskopa iz tunela, kao i da se ne radi se o građevinskom otpadu i deponijama.
“Na sastanku sa CRBC, došlo se do zaključka da izvođač radova poslednjih godinu dana ne vrši nikakve iskope, a samim tim nije ni moglo dolaziti do nagomilavanja materijala. Poslednja 4 mjeseca CRBC radi na uređenju već postojećih odlagališta iskopanog materijala. Ekološki inspektor je takođe potvrdio da u protekloj godini nije bilo nikakvog deponovanja novog materijala, jer su grubi građevinski radovi na čitavoj dionici autoputa završeni”, kažu u Ministarstvu i dodaju da jedine aktivnosti u prethodnih godinu dana na ovom potezu jesu na uređenju samih odlagališta i preraspodeli materijala.
Prema Ministarstvu, “obilaskom terena i u razgovoru sa inženjerima i rukovodstvom CRBC kompanije jasno je naglašeno da nije došlo do nagomilavanja novog materijala, jer kao što je već rečeno nije bilo novih iskopavanja u poslednjih godinu dana”, a svi tuneli na čitavoj dionici Bioče - Mateševo su probijeni i završeni još u toku 2019. godine.
Milovac (MANS): Nastavak zavjere ćutanja između CRBC-a i Vlade
Koordinator MANS-a Dejan Milovac saopštio je Glasu Amerike da zadnje terenske posjete koje je ta organizacija imala ove godine pokazuju da na tom dijelu Tare ne postoje ozbiljniji napori, bilo da je u pitanju izvođač ili investitor, odnosno Ministarstvo kapitalnih investicija kao formalni predstavnik Vlade u ovom poslu, “da se sve ono sto je rađeno od 2015. godine naovamo zapravo sanira”.
“Mi prije svega toga nemamo bilo kakvu nezavisnu procjenu koja bi pokazala do koje mjere je urađena devastacija, osim onoga sto je uradila monitoring misija Uneska koja je jos 2019. utvrdila da su određeni djelovi sliva Tare, koji dotiču gradilište, u toj mjeri devastirani da se to nikada neće moći dovesti u prethodno stanje”, rekao je Milovac .
Milovac je rekao da podaci koje je objavio Nacionalni savjet za borbu protiv korupcije na visokom nivou pokazivali da još od 2015-2016. godine postoje ozbiljni problem sa tim dijelom gradilišta prioritetne dionice autoputa, te da su prethodno Ministarstvo održivog razvoja, ministarstvo pomorstva i sama Vlada Crne Gore daleko prije 2018, kada je MANS objavio prve snimke o devastaciji Tare, imali informaciju da se radi o ozbiljnom oštećenju životne sredine.
“Odnosno, da je sve ono što smo mi tvrdili bila istina - da je kompanija CRBC, kao glavni izvođač radova na toj poddionici ozbiljno devastirala životnu sredinu”, rekao je i dodao da je prethodna Vlada odlučila da se sve to sakrije od građana i međunarodne zajednice, tvrdeći upravo suprotno - da je sve u redu, da to ništa nije neuobičajeno za taj volumen radova, da smo to mogli da vidimo na svim gradilištima u svijetu, što se ispostavilo da nije tačno.
“Mi sada na sceni imamo nastavak neke zavjere ćutanja između CRBC-a I Vlade Crne Gore, koju je nažalost novo Ministarstvo kapitalnih investicija preuzelo od bivšeg Ministarstva pomorstva i saobraćaja”, smatra Milovac i navodi da je pristup informacijama i dalje ključni problem.
“Mi ne znamo kako izgleda glavni projekat, da li je devastacija mogla biti spriječena i zbog čega se to nije desilo”.
Ono što se vidi iz objavljene dokumentacije, kaže Milovac, jeste da su nadležne institucije bile “prilično mlake kada je u pitanju sankcionisanje kineske kompanije CRBC, i da time nije poslata poruka da takav način izgradnje autoputa i odnos prema životnoj sredini nije nešto što država Crna Gora toleriše”.
“I naravno, to je bilo prihvaćeno kao poruka da se nastavi sa tom devastacijom, koja nažalost i danas ima posljedice na terenu, a možemo da vidimo da ni nova Vlada, ni novo Ministarstvo ekologije i urbanizma nije previše zabrinuto za ono što se dešava na terenu i nemamo značajnije akcije da se popravi stanje na terenu”, kaže Milovac.
Prema njegovim riječima, iako formalni odgovor od EK nijesu dobili, uspjeli su da tim pismom pitanje Tare i izgradnje autoputa stave na međunarodnu agendu, što se pokazalo kasnije u Izvještaju o napretku Crne Gore i o posebnoj Rezoluciji o Crnoj Gori Evropskog parlamenta, u kojoj je eksplicitno navedeno da imamo na sceni devastaciju Tare - sa vrlo konkretnim detaljima koji su završili u toj rezoluciji, a to je da se mijenja tok rijeke Tare i da se ogromne količine građevinskog otpada deponuju u njeno korito i na njenoj obali.
“Posljedica internacionalizacije tog pitanja je i sama misija Uneska, pod čijom zaštitom je i taj dio sliva rijeke Tare, koja je došla u Crnu Goru i konstatovala devastaciju, i kasnije, kad su u pitanju zaključci samog Komiteta Uneska na zadnjem zasijedanju u Azerbejdžanu, takođe su konstatovali da na Tari imamo aktivan problem”, podsjeća Milovac i dodaje da prije svega treba utvrditi ko je odgovoran.
On kaže da “sada na sceni imamo nastavak neke zavjere ćutanja između CRBC-a i Vlade Crne Gore, koju je nažalost novo Ministarstvo kapitalnih investicija preuzelo od bivšeg Ministarstva pomorstva i saobraćaja”, i navodi da je faktički postojalo kršenje zakona, te da za takav scenario treba da postoje dvije strane - i strana CRBC I zvanična strana.
Dejan Milovac smatra da nije jednostavno sada pokrenuti bilo kakvo sporenje u javnosti, jer “očigledno da i kineska strana ima neke adute u rukavu sa kojima može da optuži našu Vladu zbog svega što se dešava”.
“Ipak, čudi zbog čega novo Ministarstvo kapitalnih investicija čak ni na političkom nivou nije zainteresovano da objelodani greške prethodne vlasti i Ministarstva pomorstva i saobraćaja i da time zapravo doprinese da se sve ono što se nesporno dešavalo u kanjonu razriješi u korist građana Crne Gore”, navodi Milovac i dodaje da će, ako ne bude dogovora između CRBC-a i Vlade, konačnu odluku preuzeti međunarodna arbitraža.
On je ocijenio da “u svemu tome, plaća rijeka Tara” i upozorio da će posljedice devastacije rijeke koju zbog svoje čiste smaragdne vode zovu “suza Evrope” plaćati građani Crne Gore kroz budžet.
“Jedino je nesporno da ako želimo da taj dio Tare zadrži status kod Uneska, moraćemo da uložimo određenu sumu novca za koju za sada niko ne zna kolika je, jer nemamo nezavisnu procjenu štete nastale devastacijom u zadnjih pet godina”, rekao je Milovac.
Iz Delegacije Evropske unije u Crnoj Gori Glasu Amerike je saopšteno da kroz pregovarački proces u okviru Poglavlja 27 - životna sredina i klimatske promjene, Evropska komisija pomno prati relevantna dešavanja koja se tiču pitanja životne sredine.
“U tom okviru, Komisija u kontinuitetu naglašava potrebu očuvanja zaštićenih oblasti, a naročito rijeke Tare. Na nadležnim nacionalnim organima je da istraže pojedinačne ekološke incidente i, ukoliko je potrebno, preduzmu aktivnosti u skladu s važećim nacionalnim zakonodavstvom i relevantnim standardima EU”, saopštili su iz Delegacije EU.
Glas Amerike je pokušao da obezbijedi sagovornike i iz kineske kompanije CRBC (China Bridge and Road Corporation) o navodima ekologa o devastaciji Tare, ali do trenutka objavljivanja ove priče nije stigao odgovor.
