Orla krstaša do nedavno ste mogli videti na Fruškoj gori i na Pašnjacima velike droplje. Do devedesetih godina po obodu Deliblatske peščare živelo je sedam parova orlova krstaša, a sada je ostao samo jedan par na severu Banata. Na tromeđi Srbije, Mađarske i Rumunije oni čuvaju dva ptića, javlja Radio televizija Srbije ( RTS). Uzrok je čovek - što zbog seče šuma, što zbog upotrebe nedozvoljenih pesticida.
Orao krstaš ili carski orao je impozantna grabljivica koja je nekada naseljavala široke predele Evroazije, a danas pre svega zbog gubitka staništa, u Evropi živi između 1.300 i 1.900 parova.
Slobodan Knežević iz Društva za zaštitu i proučavanje ptica Srbije ukazuje da se i danas „ispod žita“ može doći do zabranjenog, visokotoksičnog otrova karbofurana – u narodu poznatijeg kao furadan – koji poljoprivrednici koriste za trovanje štetočina, odnosno glodara.
"Neretko i nelegalno se postavljaju zatrovani mamci za lisice i šakale, a do njih dolaze i strogo zaštićene vrste pticam," kaže Knežević za RTS.
Kod sela Šumarka, 1996. godine, ubijen je jedan orao krstaš, a već naredne godine ovo stanište zauvek je napustila i njegova partnerka. Nakon toga, u Deliblatskoj peščari više nije bilo orlova krstaša. Možda najveća pretnja za njih jesu pesticidi kojim poljoprivrednici prskaju svoje njive.
Tekunica, kojima se krstaš najradije hrani, nestalo je s pošumljavanjem Deliblatske peščare, pa je ova vrsta orla morala da migrira. Dva para su otišla u susednu Rumuniju.
Premda su izuzetno osetljivi na ljudsko prisustvo, zakon propisuje da se gnezdu u kome se trenutno nalaze jedini par i njihovi mladunci može prići najbliže na jedan kilometar. Ko, kada i koliko blizu sme da priđe gnezdu kontrolišu volonteri u okviru projekta za zaštitu krstaša. U skrovištu, nadomak drveta su svakodnevno, od marta do jula, tj. dok traje inkubacija i ptići ne ojačaju. Kontrolišu i korišćenje pesticida, sarađuju sa meštanima, lovcima, poljoprivrednicima…
Kako bi se njihov broj povećao – Srbija, Mađarska, Austrija, Češka i Slovačka pokrenule su prošle godine projekat "Panon Igl" za zaštitu orla krstaša, koji finansira Evropska unija. Cilj projekta je da se u zemljama učesnicama broj parova krstaša poveća na 250 i to do 2022. godine. Osim carskog orla, u Srbiji su ugroženi i stepski i sivi soko i velika droplja.
Orao krstaš je zbog gubitka staništa danas najugroženija vrsta ptica u Srbiji. Živi u mestima gde nema mnogo drveća, na visini ne većoj od 1.000 metara, u stepskim, šumostepskim i polupustinjskim predelima.
Orao krstaš je bio simbol mnogih monarhija poput Rimskog i Austrougarskog carstva, a nalazi se i na našem grbu.
"Krstaša smo preuzeli od Rimljana i Vizantinaca To je orao koga su nosile rimske legije. Englski naziv mu je Eastern Imperial Eagle, " kaže Milan Ružić iz Društva za zaštitu ptica iz Novog Sada.
Sadašnji grb Srbije je istovetan grbu kraljevine koji je počeo da se upotrebljava 1882. godine. Taj grb je uredio Stojan Novaković, koji je po prvi put postavio manji grb sa krstom i ocilima na grudi dvoglavog orla.