Nakon Zagreba i Sarajeva, predstavnici nevladinih organizacija Centar za suočavanje s prošlošću Dokumenta iz Hrvatske, Fonda za humanitarno pravo iz Beograda, Fonda za humanitarno pravo Kosovo i Udruženjem Tranzicijska pravda, odgovornost i sjećanje iz Sarajeva, organizovali su u Beogradu javno predstavljanje najnovijih rezultata dokumentovanja ljudskih gubitaka u ratovima na prostorima bivše Jugoslavije i mapiranje logora na teritoriji BiH.
Predstavnici nevladnih organizacija pružili su punu podršku mandatu Regionalne komisije za utvrđivanje činjenica u konfliktima (REKOM) i posebno popisu žrtava. Oni, okupljeni u Koaliciji za REKOM, zalažu se da REKOM bude uključena u Berlinski samit koji će u julu biti održan u glavnom gradu Nemačke i da lideri zemalja regiona donesu deklaraciju i zajedno pristupe ciljevima za koje sa zalaže Koalicija, rečeno je na današnjoj konferenciji za štampu.
„Mi i dalje nastavljamo i rezultati koje smo do sada prikupili su relevantni. Ta komisija za koju se zalažemo neće početi od nule. Prikupili smo podatke iz više izvora i precizno utvrdili identitet za oko 20.000 ubijenih u ratovima na prostoru bivše Jugoslavije“, rekla je Nataša Kandić, osnivačica beogradskog Fonda za humanitarno pravo.
Podaci sa imenima stradalih i opisima načina na koji su stradali dostupni su na sajtu FHP-a.
„Ovo je jedinstvena istorijska prilika da političari zemalja Balkana donesu odluku o regionalnoj komisiji za utvrđivanje činjenica o ratnim zločinima, žrtvama, počiniocima i svedocima koji mogu u javnim sasušanjima da svojim rečima opištu šta su videli tokom ratova 90-ih“, rekla je Kandić.
Slaven Rašković iz Dokumente, koordinator i glavni istraživač u Hrvatskoj, rekao je da u bazi Dokumente postoje podaci o 15.000 žrtava. Za 7.000 žrtava utvrđen je način stradanja, rekao je on i naglasio da metodologija rada podrazumeva potvrdu podataka iz više izvora i da su korišćeni svi relevantni dostupni izvori, od raznih državnih tela, preko drugih nevladinih organizacija, publikacija koje su već objavila udruženja žrtava i slično.
Stradanja Srba i Hrvata tokom rata u Hrvatskoj
Rašković je posebno govorio o zločinima počinjenim na Baniji i u Zapadnoj Slavoniji i to o slučajevima koji su do kraja istraženi.
Govoreći o ubistvima srpskih civila u Sisku, on je podsetio da je taj grad u Hrvatskoj 1991. godine bio na prvoj liniji fronta i pod čestim napadima JNA i srpskih paravojnih snaga, a da su u njega došle i mnoge hrvatske izbeglice iz Petrinje i drugih okolnih sela.
Većina Srba pobegla je iz glada, ali su neki ostali u gradu u kome je pre rata živelo 23 odsto pripadnika tog naroda, dok danas živi samo sedam odsto.
„Položaj Srba bio je vrlo težak. Nekoliko grupa pripadnika vojnih jedinica Hrvatske vojske i MUP-a sprovodilo je sistemsko maltretiranje i ubijanje Srba. Pretraživali su stanove, tražili radio stanice, upućivani su im preteće pozive, skidani su sa autobusa na putu za posao, a mnogi koji su odvedeni na informativne razgovore nikad se nisu vratili“, rekao je Rašković.
Rezultati obdukcija pokazali su da je većina ubijenih Srba mučena pre ubistva, da su im lomljene ruke i noge, da su imali ubodne rane...
„Mi smo utvrdili 59 srpskih civila ubijenih tada u Sisku“, rekao je on i ogradio se da konačni broj može biti veći. „Načini stradanja nisu uvek isti, ali u bazi za svaku žrtvu imamo detaljan opis okolnosti kako je ko stradao. To je grupni zločin, sprovođen nekoliko meseci po jednakom modelu“, rekao je Rašković.
On je dalje opisao i stradanja hrvatskih civila u selu Joševica, kraj Gline.
U selo su, pre skoro tačno 25 godina, ušla grupa maskiranih i naoružanih civila i krenula da po kućama ubija sve koje bi tamo zatekli. Ljude, pretežno žene i starce, ubijali su iz oružja s prigušivačima, kako bi pravili što manje buke.
Ubijen je 21 civil, a najmlađa žrtva imala je 15 godina.
To su potvrdili neki žitelji sela koji su na vreme videli da ubice dolaze, pa su uspeli da se sakriju u podrume i na tavane.
Vlasti tadašnje Republike Srpske Krajine izvršile su kasnije uviđaj i odatle potiču podaci o identitetu žrtava. Utvrđeno je da je reč o „izviđačkoj grupi“ izvesnog Jose Kovačevića, a po načinu delovanja bilo je očigledno da je reč o profesionalnim ubicama, dok su vlasti RSK tvrdile da sa tom grupom imaju problema i da ne znaju kako da ih kontrolišu.
„Ovo je primer kakve vrste podataka imamo u bazi“, zaključio je Rašković.
Nataša Kandić je rekla da broju od 7.000 vojnika i civila ubijenih u Hrvatskoj treba dodati i 2.057 ubijenih pripadnika oružanih formacija JNA, policije Srbije i srpskih paravojnih formacija.
Od uniformisanih žrtava sa područija Srbije i Crne Gore, najveći broj stradao je u Hrvatskoj, konkretno u borbama za Vukovar. „Najviše ima dobrovoljaca, preko 400, a ukupno u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini ubijeno je njih 683, rezervista 529, dok je redovnih vojnika poginulo 495“, rekla je Kandić i primetila da je broj vojnika koji su bili na redovnom odsluženju vojnog roka po tim podacima velik.
U Hrvatskoj, rekla je, poginulo je 743 pripadnika oružanih formacija, ali ta brojka nije konačna i tačna jer je posle 19. maja 1992. godine došlo do povlačenja državljanja Srbije i Crne Gore sa frontova, ali i prebacivanja značajnog broja ljudi u jedinice RTK i RS.
„Relevantno je da je oko 340 pripadnika oružanih formacija poginulo u Vukovaru, najviše u novembru 1991, njih 150“, rekla je Kandić i ocenila da je reč o velikom broju, pošto je JNA tada bila vrlo jaka vojska dobro naoružana teškim naoružanjem, tenkovima, avionima i helikopterima.
Logori po BiH
Dženana Karup Druško iz Udruženja Tranzicijska pravda, odgovornost i sećanje u BiH iz Sarajeva, organizacije koja podatke o žrtvama rata prikuplja zajedno sa Centrom za demokratiju i tranzicionu pravdu iz Banjaluke, govorila jeo logorima u kojima je tokom rata bilo zatočeno oko 160.000 ljudi. Istraživanje je obuhvatilo sva mesta zatočenja, koja su kontrolisale srpske, hrvatske ili snage Armije BiH, kao i one koje je kontrolisale snage Fikreta Abdića koji je proglasio autonomiju na zapadu BiH.
U 600 objekata zatočeno je 88.000 Muslimana, 12.000 srba i oko 4.000 Hrvata, rekla je Karup Druško i naglasila da se tačan broj zatočenih sigurno nikad neće moći utvrditi.
Prema podacima udruženja logoraša sa sve tri zaraćene strane, u BiH bilo je oko 1350 mesta zatočenja. Mnogi zatvorenici iz logora po BiH prebacivani su tokom rata u Hrvatsku i Srbiju, kao i u Crnu Goru.
Mesta zatočenja, rekla je ona, korišćena su kao sredstva etničkog čišćenja, a gradovi o kojima je reč su posle Dejtnskog sporazuma ostali mahom etnički čisti i to je jedan od najvećih problema u istraživanju, jer u mestima u kojima nema povratnika nema ko da istražiteljima da iskaz.
Žrtve rata na Kosovu i NATO bombardovanja
Bekim Bljakaj, iz Fonda za humanitarno pravo Kosovo, rekao je da je od 1. januara 1998. godine do 31. decembra 2000. na Kosovu ubijeno i nestalo 13.535 osoba, od kojih je 13.173 nestalo na teritoriji Kosova. Dokumentovano je stradanje ili nestanak 10.812 Albanaca, među kojima je 8.676 civila i 2.197 Srba, od čega je 1.196 civila. Roma, Aškalija i Egipćana je ubijeno 275, 95 Bošnjaka i 156 pripadnika drugihnaroda. Većina njih su bili civili takođe, rekao je Bljakaj.
Žrtve na Kosovu stradale u svih 30 opština, koliko ih je bilo u to vreme na Kosovu. „Nije bilo opštine u kojoj nije bilo ubijanja“, rekao je on. „Najviše je stradala Đaovica sa 1.669 žrtava, a slede dreničke opštine Srbica, Glogovac i Mališevo…“
Zvanično rat je završen 10. juna 99, 16. juna više nije bilo srpskih snaga na Kosovu, ali izneti podaci u ovom periodu do 31. dec 2000, dokumentovali su da je 1.306 ljudi nestalo od čega 715 Srba, 318 Albanaca i 273 drugih.
Stradalo je 213 dece mlađe od 7 godina.
Starijih od 70 godina ubijeno je 1.275.
Od NATO bombi na Kosovu ukupno je stradalo 758 ljudi, na teritoriji Kosova 488, a na teriroriji Srbije 260 i u Crnoj Gori 10 ljudi, podaci su koje je izneo Bljakaj.
On je podsetio na više incidenata u kojima su ljudi stradali u NATO bombardovanju, poput sela kraj Đakovice, zatvora u Dubravi, u Lužanima itd. Govorio je posebno o slulčaju autobusa koji je iz Srbije išao ka Prištini 1. maja 1999. godine. Autobus je stao u Podujevu, razmenio neke putnike i nastavio put ka Prištini, da bi ga u Lužanima na mostu pogodio projektil iz NATO aviona. Ubijeno 43 putnika, neki su preživeli i ti ljudi su kasnije svedočili o ovom slučaju. U autobusu je bilo i Srba, i Albanaca, i dece.
Nataša Kandić je govoreći dalje o opštini kosovskoj Glogovac prenela podatke koje su preneli svedoci zločina u kome su učestvovale jedinice 37. motorizovane brigade Vojske Jugoslavije. Oni su zarobljavali seljake okolnih sela i opkoljavali šume u kojima su seljaci pokušavali da se sakriju. Meštane su pohvatali nakon što su zapalili šume. Neki su uhapšeni, veliki broj je ubijen, neki su odvedeni u susedno selo i zatvoreni u džamiju.
Narednih dana zarobljenici su vojnim kamionima odveženi ka Glogovcu. Prema svedocima koji su događaj posmatrali iz šume, pored kanala uz put dan pre transporta iskopane su dve jame buldozerima, da bi sledećeg dana dva kamiona, jedan prepodne i jedan popodne, tu dovezli zarobljenike. Vojnici su ih streljali, pobacali u jame i prekrili sa malo zemlje. Te žrtve su kasnije u tim jamama pronađene uz pomoć jedne organizacije iz Norveške i sva tela su prebačena na institut za sudsku medicinu gde je urađena identifikacija ostataka putem DNK analiza, ispričala je Nataša Kandić.
"Izdajnici" u državama u kojima rade
Učesnici današnje konferencije podsetili su da njih javnost u državama u kojima rade mahom osuđuje jer rade na otkrivanju zločina koje su lokalne vlasti počinile prema pripadnicima drugih naroda i da ih neretko nazivaju izdajnicima.
Koalicija/Inicijativa za REKOM koja okuplja oko 2.000 nevladinih organizacija iz regiona zalaže se za osnivanje regionalne komisije za utvrđivanje činjenica o ratnim zločinima i drugim teškim kršenjima ljudskih prava počinjenim na području bivše Jugoslavije od 31. januara 1991. do 31. decembra 2001. godine.
Osnovni zadatak regionalne komisije bio bi da poimence popiše sve civilne i vojne žrtve i utvrdi okolnosti pod kojima su izgubili život.
Do juna 2016. godine peticiju za osnivanje REKOM potpisalo je 580.000 državljana post-jugoslovenskih zemalja.
Jovanović: Podrška Koaliciji za REKOM
Lider Liberalno.demokratske partije Čedomir Jovanović, koji je i prisustvovao predstavljanju ovih podataka, jedini se od političkih lidera u Srbiji oglasio povodom objavljivanja ovih podataka i dao podršku Koaliciji za REKOM, smatrajući da je to obaveza prema ljudima stradalim u ratovima devedesetih i njihovim porodicama, ali i čitavim drustvima.
To je uslov da u vremenu koje je pred nama možemo da živimo normalnije nego što je to bio slučaj u vreme ratova devedesetih, poručio je Jovanović u saopštenju dostavljenom medijima.