Američki analitičari i eksperti upozoravaju da bi uticaj Rusije mogao da destabilizuje prilike na Balkanu i poremeti demokratizaciju i evroatlantsku integraciju regiona. Vašington, kako za naš program kaže zamjenik pomoćnika državnog sekretara Hojt Ji - ne negira Rusiji pravo da u Evropi i na Balkanu ostvaruje svoje interese, ali očekuje da angažman Moskve bude u skladu sa međunarodnim normama.
“Bilo da je to Srbija, Kosovo, Crna Gora ili Makedonija ili neka druga država, sve su one na liniji vatre“.
Državni sekretar Džon Keri je ovako u Senatu okarakterisao položaj Balkana, u svijetlu aktuelnog sukoba Zapada i Istoka… Izjava visokog američkog zvaničnika uslijedila je nakon čestih upozorenja pojedinih, zvaničnih i nezvaničnih krugova u Vašingtonu u pogledu, kako se navodi, sve više zabrinjavajućeg ruskog uticaja u regionu. Rusija je važan faktor u Evropi, uključujući i Balkan koji ne vidimo izolovan od uticaja bilo koje države, kaže u intervjuu za Glas Amerike zamjenik pomoćnika državnog sekretara Hojt Ji. Sjedinjene Države će, kako ističe, sarađivati sa evropskim partnerima, Rusijom i drugim zemljama koje su zainteresovane za stabilnost i prosperitet na Balkanu, na temeljima vladavine prava i na međunarodnim principima.
“Smatramo da je važno da Rusija ili bilo koja druga zemlja koja je angažovana na Balkanu postupa u skladu sa pravilima, da djeluje u skladu sa standardima koje sve zemlje treba da poštuju, da ispoštuje obaveze iz međunarodnih ugovora i prava, bez obzira da li je riječ o poslovnim transakcijama ili odnosima sa vladama.”
Ji ukazuje i na različite stavove Vašingtona i Moskva u pogledu proširenje NATO-a na zemlje regiona, čemu se Kremlj protivi.
“Rusija ima pravo da izražava svoje stavove. Međutim, ako bi Rusija pokušavala da spriječi, blokira, ometa aspiracije Crne Gore, Srbije ili bilo koje druge zemlje koja želi da napreduje ka članstvu u Evropskoj uniji i NATO-u, imali bismo veoma oprečne stavove. Naša diplomatija bi se usprotivila bilo kakvom, ako bi ih bilo, ruskom miješanju ili pritisku na vlade da ne pristupe tim organizacijama.”
Pitanje da li je Vašington zabrinut da bi Moskva mogla da na neki način destabilizuje Balkan postavili smo i u Pentagona gdje nam je saopšteno da nedavni ruski potezi ne doprinose evropskom miru i stabilizaciji regionalnih tenzija. Sjedinjene Države, kako je naveo visoki zvaničnik Sekretarijata za odbranu, nastavljaju da rade na dugoročnoj stabilizaciji Zapadnog Balkana i vjeruju da je integracija u evroatlantske institucije ključna za postizanje dugoročnog mira u stabilnosti u regionu.
Sjedinjene Države trebalo bi da budu veoma zabrinute zbog svake dodatne ruske agresije, u bilo kojem dijelu Evrope, naglašava bivša visoka zvaničnica Sekretarijata za odbranu Mišel Flornoj.
„Svi radimo na ostvarivanju cilja cjelovite, slobodne i mirne Evrope i trebalo bi da budemo zabrinuti ako ruske jednostrane akcije to remete. Evropa i Sjedinjene Države bi bile duboko uznemirene i vjerovatno bi snažno reagovale na bilo kakvu rusku agresiju na Balkanu ili bilo gdje u Evropi. Sila iz 21. vijeka ne bi trebalo da se ponaša na taj način.“
Potpredsednik Atlantskog saveta Dejmon Vilson
Potpredsjednik Atlantskog savjeta Dejmon Vilson smatra da Moskva pokušava da iskoristi nestabilnost koja i dalje postoji na Balkanu. Njeni potezi u regionu trenutno izazivaju manje probleme ali bi, potencijalno mogli da budu daleko ozbiljniji, upozorava Vilson.
„Trenutno smo svjedoci da Rusija na Balkanu istražuje teren putem diplomatskih, obavještajnih kanala, 'meke moći', upotrebom tajno finansiranih nevladinih organizacija i pravoslavne crkve da bi održala ruski uticaj, koji je negativan, a ne pozitivan. Suština je spriječiti ove zemlje da sprovode reforme i nastave tranziciju što bi pomoglo da se ubrza njihov put ka Evropi odnosno Evropskoj uniji i NATO-u u pojedinim slučajevima.“
Kremlj u regionu koristi isti pristup kao i na Krimu iako je, kaže Vilson, u pitanju veoma različit scenario.
„Rusi trenutno utvrđuju koliko daleko mogu da idu, šta mogu da urade i u odsustvu otpora vlada i društava u regionu, ali i njihovih partnera na Zapadu, nastaviće da pritiskaju i idu dalje. Svjedoci smo da koriste tradicionalnu diplomatiju retoričkih prijetnji, energiju, obavještajnu izvore, ali i diplomatiju hibridnog pristupa regionu, finansiranjem grupa u tim zemljama koje su na primjer protiv proširenja NATO-a. Zatim u Crnoj Gori imamo istraživanja nalazišta nafte i gasa u podmorju, i dolazak stranih invesiticija sa zapada i odjednom to dovode u pitanje nove grupe za zaštitu životne sredine koje imaju određene primjedbe.“
Bosna i Hercegovina je, zbog nefunkcionalnosti državnih institucija, najplodnije tlo za rusko djelovanje, smatra potpredsjednik Atlantskog savjeta, ali i ukazuje na specifičan položaj Srbije i Crne Gore.
„Crna Gora je danas front jer je napravila izuzetan napredak i kreće se ka članstvu u NATO-u. NATO saveznici ozbiljno razmatraju crnogorsku kandidaturu i raspravljaju o upućivanju pozivnice za članstvo narednih mjeseci, do kraja ove godine, s pogledom na samit u Varšavi 2016. godine. Zbog toga je prisutan naročit napor da se poremeti taj proces u Crnoj Gori. Istovremeno, Rusi su i dalje usredsređeni na stratešku nagradu, na strateško pitanje a to je gdje je Srbija odnosno na koju stranu će se okrenuti Beograd.“
Energetska zavisnost Balkana
Izazov za Balkan, posebno za Srbiju, je i kako zadovoljiti energetske potrebe, bez dugoročne zavisnosti od Rusije koja energiju, kako navode pojedini analitičari, koristi kao političko oružje. Rešenje tog problema zvaničnici vide u pronalaženju alternativnih izvora snabdijevanje.
„Rusija je dominatan snabdijevač energijom i potrebno je da države na Balkanu osiguraju snabdijevanje iz više izvora, različitim rutama, kako ne bi zavisile od Rusije ili bilo koje druge zemlje“, kaže Hojt Ji.
Uloga Sjedinjenih Država u energetskoj oblasti mogla bi da bude višestruka, smatra Vilson.
„ Jedna je da pomogne u razvijanju energetske strategije. Drugo, na operativnom nivou, Sjedinjene Države su bile veoma podsticajne kada je riječ o izradi studija izvodljivosti za terminale pirodnog tečnog gasa i finansiranju malih napora i projekata da bi počelo da se razmišlja o komercijalno održivim opcijama koje mogu da obuhvate Balkan. Treće, sama Sjedinjene Države trenutno prolaze kroz ogromni energetski procvat, što ima izuzetan uticaj na globalne cijene i trenutno se vodi debata o tome kako da prenesemo naše energetsko znanje.“
Mnogi u Atlantskom savjetu zalažu se za liberalniji pristup američkom izvozu nafte i tečnog prirodnog gasa na globalno tržište. To bi, zaključuje Vilson, značajno uticalo na dostupne opcije u snabdijevanju energijom u svim zemljama, uključujući i Zapadni Balkan.