Sirijski pobunjenici su posle 13 godina građanskog rata zauzeli u nedelju glavni grad Damask, a predsjednik Bašar al-Asad pobjegao u Rusiju, čime je okončano šest decenija autokratske vladavine njegove porodice.
Riječ je o jednoj od najvećih prekretnica za Bliski istok poslednjih više generacija, a padom Asadovog režima zadat je i udarac uticaju Irana i Rusije u arapskom svijetu, prenosi agencija Rojters.
Ruski državni mediji prenijeli su da su Asad i njegova porodica dobili azil u Rusiji. Moskva je prethodno saopštila da je Asad napustio zemlju posle pregovora sa pobunjenicima i da je naložio miran prenos vlasti.
Za Sirijce, pad Asadovog režima označio je iznenadni kraj rata u kojem su poginule stotine hiljada ljudi, gradovi sravnjeni sa zemljom a ekonomija teško pogođena globalnim sankcijama.
"Koliko ljudi je raseljeno širom svijeta? Koliko je ljudi živjelo u šatorima? Koliko se udavilo u morima? Moja braćo, nova istorija se ispisuje u cijelom regionu posle ove velike pobjede", poručio je glavni komandant pobunjenika Abu Mohamed al-Golani u obraćanju okupljenima u džamiji u centru Damaska.
Asadova policijska država - poznata kao jedna od najokrutnijih na Bliskom istoku sa stotinama hiljada političkih zatvorenika od kako je Bašarov otac preuzeo vlast 1960-tih - nestala je preko noći. Pobunjenici su saopštili da nisu naišli na otpor vojske u prijestonici.
Takođe su naveli da su zatvorenici oslobođeni iz velikog zatvora u predgrađu Damaska, gdje je sirijska vlada držala hiljade ljudi.
"Slavimo sa sirijskim narodom vijesti o oslobađanju naših zatvorenika iz lanaca", naveli su pobunjenici.
Hiljade ljudi slavile su na glavnom trgu u Damasku, uzvikujući "sloboda" od pola vijeka vladavine porodice Asad, prenose očevici. Slavilo se
Neki su ušli u predsjedničku rezidenciju Al-Ravda, odakle je iznošen namještaj.
Abu Mohamed al-Golani rekao je da nema povratka na staro i da je njegova grupa odlučna da nastavi putem započetim 2011. godine, tokom pobuna za vrijeme "Arapskog proljeća".
"Budućnost je naša", poručio je u saopštenju pročitanom na sirijskoj državnoj televiziji nakon što su njegove snage zauzele Damask.
Pad Asadovog režima slavili su i Sirijci širom svijeta.
Pad režima šokirao arapski svijet
Brzina događaja u Siriji šokirala je arapske prijestonice i izazvala zabrinutost zbog dodatne nestabilnosti, uz rat u Gazi.
Američki predsjednik Džo Bajden je u obraćanju javnosti pozdravio Asadov pad, ali i priznao da je ovo trenutak rizika i neizvjesnosti.
"Dok se svi sada pitamo šta slijedi, SAD će raditi sa partnerima i stranama u Siriji da im pomognu da iskoriste trenutak da kontrolišu rizik", rekao je Bajden.
Pristalice pobune ušle su u sirijske ambasade u više gradova širom svijeta i zamijenile zastave iz doba Asadovog režima sa bijelim i crnim zastavama njegovih protivnika.
Izraelski premijer Benjamin Netanjahu rekao je da je Asadov pad direktan rezultat udaraca koje je Izrael zadao Iranu i njegovom savezniku Hezbolahu.
Francuski predsjednik Emanuel Makron rekao je da je "pala varvarska država" i odao počast sirijskom narodu.
Težak period pred Sirijom, Rusija i Iran strateški gubitnici
Kada slavlje utihne, novi lideri suočiće se sa teškim zadatkom stabilizacije podijeljene zemlje, u kojoj djeluje više grupa. Siriji su takođe potrebne milijarde dolara pomoći i investicije za obnovu.
Jedan od mogućih izazova mogao bi da bude ponovni uspon Islamske države koja je, tokom vrhunca svoje moći, zavela teror u velikim djelovima Sirije i Iraka prije nego što ju je porazila koalicija predvođena Amerikom.
Koliko se situacija brzo mijenja u zemlji pokazuje i upad sirijskih pobunjenika u iransku ambasadu, prenijeli su iranski mediji.
Hezbolah, čije sjedište je u Libanu i koji je godinama pružao ključnu pomoć Asadu, u subotu je povukao sve snage iz Sirije dok su se pobunjenici približavali Damasku, rekla su u nedelju dva libanska bezbjednosna izvora Rojtersu.
Asad, koji se nije obraćao javnosti od iznenadnog napredovanja pobunjenika prije nedelju dana, rano u nedelju je poletio iz Damaska.
Sirijski pobunjenici saopštili su da rade na prenosu vlasti na privremeno vladajuće tijelo koje će imati puna ovlašćenja.
"Velika sirijska revolucija se iz faze borbe da se zbaci Asadov režim prebacila na borbu da se zajedno gradi Sirija koja dolikuje žrtvi svojih građana", navodi se u saopštenju.
Dok su Sirijci slavili, premijer Mohamed Gazi al-Džalali pozvao je na održavanje slobodnih izbora.
Džalali je rekao da je razgovarao sa Golanijem o periodu tranzicije, što predstavlja izuzetan trenutak u naporima da se utvrdi politička budućnost Sirije.
Asadov režim pao je posle promjene ravnoteže moći na Bliskom istoku, nakon što su izraelske snage tokom protekla dva mjeseca ubile veliki broj lidera Hezbolaha.
Rusija, snažan Asadov saveznik, intervenisala je 2015. godine da bi mu pomogla tokom građanskog rata. Međutim, sama je uvučena u rat u Ukrajini.
Sirijski građanski rat, koji je izbio 2011. godine posle pobune protiv Asadove vladavine, doveo je do intervencije niza spoljnih sila, otvorio prostor za djelovanje džihadista koji su planirali napade širom svijeta, dok su milioni izbjeglica pobjegli u susjedne zemlje.
Proteklih godina, Turska je podržavala pobunjenika na sjeverozapadu i duž granice. SAD, koje i dalje imaju 900 vojnika na terenu, podržale su Sirijske demokratske snage, savez koji predvode Kurdi. Savez se borio protiv islamskih džihadista od 2014. do 2017. godine.
Najveći strateški gubitnici su Rusija i Iran, koji su interevenisali tokom ranih godina rata da bi spasili Asada, pomogli mu da povrati veći dio teritorije i sve velike gradove. Na frontovima je bilo mirno godinama. Međutim, krajem novembra islamisti nekada povezani sa al-Kaidom iznenada su krenuli u novu ofanzivu.
Zapadne vlade, koje su godinama odbacivale Asadovu vladavinu, sada moraju da odluče kako će komunicirati sa novom administracijom u kojoj će uticaj imati Golanijeva grupa Hajat Tahrir al-Šam (HTS), koja je globalno označena kao teroristička.
SAD će i dalje biti prisutne u istočnoj Siriji i preduzeće neophodne mjere da spriječe novi uspon Islamske države, rekao je u nedelju zamjenik pomoćnika sekretara za odbranu, zadužen za Bliski istok Danijel Šapiro.
Turski šef diplomatije Hakan Fidan rekao je da se "terorističkim organizacijama" ne smije dozvoliti da iskoriste situaciju u Siriji i pozvao na oprez.
HTS, koji je predvodio napredovanje pobunjenika širom zapadne Sirije, bio je ogranak al-Kaide dok vođa grupe Golani nije prekinuo veze sa džihadistima 2016. godine.
HTS je najsnažnija pobunjenička grupa u Siriji i neki Sirijci strahuju da bi mogla da uvede ekstremnu islamističku vladavinu.
