Dok predsjednik bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska (RS) Milorad Dodik gradi dobre odnose sa zapadnim suparnicima – Rusijom, Kinom i Mađarskom - u isto vrijeme teži pozajmicama od zapadnih finansijskih institucija.
Iako su pojedini zapadni zvaničnici pozivali na finansijsku blokadu RS zbog secesionističkih Dodikovih želja, takve akcije dogodile su se sporadično.
A politika nepopuštanja vlasti RS značila je i neke nedavne nepovoljnije aranžmane zaduživanja.
Godinama unazad, infrastrukturni projekti u Bosni i Hercegovini (BiH) potiču od zajmova mahom sa Zapada, posljednjih godina sve više i od Kine, a skoro je i Mađarska dala investicijska obećanja Dodiku.
Prema dostupnim podacima, na secesionističku politiku Dodika, prvog čovjeka RS, prošle godine jedino je reagovala Njemačka, odakle je stigla vijest da odustaju od nekoliko infrastrukturnih projekata, ali ne svih. Godinu ranije, iz istih razloga Evropska unija odlučila je da blokira 600 miliona evra za infrastrukturne projekte.
Dodik, koji je antizapadno orijentisan i naklonjen predsjedniku Rusije Vladimiru Putinu, predvodi ideje o otcjepljenju RS. Trenutni čelni ljudi tog entiteta nalaze se pod američkim sankcijama zbog antidejtonskih aktivnosti i prijetnje suverenitetu i stabilnosti BiH.
Njemački zastupnik u Evropskom parlamentu Mark Veber prije dvije godine je bio za ukidanje finansijske pomoći RS zbog poteza političara iz tog entiteta koje predstavljaju prijetnju po stabilnost BiH.
Slično je ovog ljeta govorio i specijalni američki izaslanik za Zapadnik Balkan Gabriel Eskobar u svom svjedočenju pred Kongresom Sjedinjenih Država. Eskobar je rekao kako je namjera da se koriste sva dostupna sredstva kako bi se zaustavili napadi na Dejton, teritorijalni integritet i multietnički karakter BiH.
Eskobar je u svjedočenju rekao „u koordinaciji smo” sa Evropskom unijom, Evropskom bankom za obnovu i razvoj i Međunarodnim monetarnim fondom da „se uskrati novac onima koji rade protiv države”.
Glas Amerike je pogledao aktuelne projekte Evropske banke za obnovu i razvoj, Evropske investicione banke, Svjetske banke, Međunarodne razvoje banke i utvrdio kako kreditiraju projekte u RS.
Neki od tih projekata uključuju zdravstveni sektor, energetsku efikasnost, izgradnju na koridoru VC, tačnije obilaznice Doboj.
Tome u prilog idu izjave i zvaničnika zapadnih finansijskih institucija koji su se tokom prošle godine sastajali sa entitetskim premijerom Radovanom Viškovićem, koji je takođe pod američkim sankcijama.
Tako je premijer Višković u decembru prošle godine razgovarao sa predstavnicima Svjetske banke. Prema saopštenju Vlade RS, izražena je obostrana spremnost za nastavak rekonstrukcije željeznica, uz očekivanje da se krene u realizaciju dogovorenih projekata među kojima i onaj o zapošljavanju.
Mjesec dana ranije, susreo se i sa direktoricom Evropske banke za obnovu i razvoj za BiH Manuelom Nesl. Kako je objavila vlada, takođe je izražena spremnost za projekte energetske efikasnosti, upravljanja otpadom i digitalizacije.
Zoran Pavlović, ekonomski analitičar, objasnio je za Glas Amerike kako izgleda tržište kreditiranja.
„Najpovoljnije uslove, naravno, nam daju ove evropske finansijske institucije i naravno Svetska banka”, kaže Pavlović.
„Ovo sve što se zadužujemo kod privatnih, da kažem, finansijskih institucija – banke ili osiguravajuće kompanije i slično – to je daleko skuplje nego praviti aranžmane sa Svetskom bankom, MMF-om (Međunarodnim monetarnim fondom), odnosno evropskim bankama”.
On je dodao kako kreditiranje evropskih i zapadnih finansijskih institucija nije bez uslova:
„E sad je samo pitanje da li hoćete da pristanete na te uslove ili nećete.”
U novembru 2023. godine, Višković je ugostio i predstavnike Međunarodnog monetarnog fonda i potvrdio spremnost za nove aranžmane, ali bez političkog uslovljanja. Kako je saopšteno, predstavnici ove finansijske institucije su voljni da razgovaraju sa svim predstavnicima vlasti u prevazilaženju ekonomskih izazova.
Raniji aranžman Međunarodnog monetarnog fonda je stopiran, jer vlasti RS nisu htjele da ispune tražene uslove, koji uključuju slanje računa fizičkih lica Centralnoj banci BiH.
„Pa je RS onda odlučila da će po nedostajuća sredstva ići u plasman obveznica po daleko većoj ceni”, objašnjava Pavlović.
Dodikova secesionistička politika uticala je na njemačke vlasti da obustave četiri projekta procijenjene vrijednosti oko 105 miliona evra, ali ne i druga finansiranja. Iz Njemačke ambasade u BiH su prošlog augusta rekli da je riječ je o projektima rehabilitacije hidroelektrane Trebinje, faza tri i četiri, vjetroparka Hrgud, te zbrinjavanja otpadnih voda u Gradišci.
Odluka iz Njemačke dolazi nakon odluke Evropske unije o stopiranju kreditiranja projekata vrijednih 600 miliona eura, što uključuje i autoput od Doboja do Vukosavlja.
„Projekti koje finansiraju Evropska investiciona banka i Evropska banka za razvoj su projekti usmereni ka infrastrukturnoj izgradnji autoputeva primarno i nečemu što će biti potrebno i korisno i građanima Evropske unije jednog dana u BiH”, kaže Pavlović. „Tako da to nisu projekti od kojih će Evropska komisija, odnosno evropske banke odustati”.
Evropska unija nije odustala od kreditiranja koridora VC koji prolazi kroz entitet RS - po onome što je dostupno, u neizvjesnosti drži vlasti RS za dionicu Doboj – Vukosavlje. Višković je rekao da je pisao Evropskoj banci za obnovu i razvoj o tom projektu i najavio alternativna rješenja ako odustanu.
Dodik je brzo reagovao nakon što je primio loše vijesti iz Njemačke, pa je tokom posjete Mađarskoj dobio obećanja za finansiranje nekih od tih projekata.
RS se sve više okreće Kini, tražeći tamo zaduženja kao i izvođače poslova. Na primjer, posao izgradnje autoputa Banja Luka – Prijedor, dat je uz koncesiju kompaniji iz Kine.
„Trenutno, kineske kompanije u RS realizuju projekte u vrijednosti od više od milijardu i 600 miliona maraka”, rekao je za Glas Amerike početkom septembra prošle godine Siniša Vukelić, urednik poslovnog portala Capital.
„Ono što je karakteristično za te investicije jeste da su ti ugovori skriveni od javnosti”.
Dok vlasti RS nisu ograničene kod koga da se zadužuju, politički oslonac mogu da potraže u Mađarskoj, Rusiji i Kini.
Upravo je Dodik tokom ove i prošle proslave 9. januara kao Dana Republike Srpske, za šta je Ustavni sud BiH zaključio da je riječ o neustavnom prazniku, najviše entitetsko odlikovanje uručio ruskom predsjedniku Putinu i mađarskom premijeru Viktoru Orbanu.
Da bi uvela sankcije Dodiku, potrebna je suglasnost svih članica Evropske unije, a Mađarska predvođena Orbanom je veliki protivnik. Konfrontirajući se Zapadu, Rusija daje veliku političku podršku RS.
Ranije ove godine, profesor međunarodnih odnosa na Univerzitetu "Sarajevo School of Science and Technology" Adnan Huskić rekao je za Glas Amerike kako je ruski interes - osim primarnog političkog - i energetski, iako je potpuno uništeno ono što je predstavljajo naftnu industriju RS, dok o ekonomskom interesu ne vrijedi ozbiljno razgovarati.
